Apustua murriztea da, planetaren erritmoetara egokitzeko

Trantsizio ekonomikoaren eredua ez da ez bakarra ez baliozkoa.

50 urte Meadows txostenetik. Xabier Martinez, MUGARIK GABEko proiektu arduradunak eta Antonio Turiel, klimak ozeanoan eta baliabide naturaletan duen eraginari buruzko adituak eta beste argitalpen batzuen autorea, “Petrocalipsis: crisis energética global y cómo (no) lo vamos a resolver” gogoratu zuten hori kurtsoaren hasieran. Kolapso ekologiko eta ekonomikoaren iragarpenaren erdian gaude hainbat jokaleku ezartzen zituen “hazkundearen mugak” direla-eta, bizitzen ari garen egoerarik negatiboena da. 2030erako kolapso hori iragartzen duen okerrena. “Ñabardurekin, gizakiaren jardunaren araberakoa delako. Ez dut gauzen ikuspegi mekanizistegia, ez da egia zenbait gauza gertatzea saihestezina denik.” Hala zioen Antonio Turiel CSICeko ikertzaile zientifikoak ere, energia-krisi globalaren erronkei buruzko bere erakusketan… Planteatzen den trantsizio energetikoa benetan berdea eta bidezkoa al da?.

Proposatutako trantsizio-eredua ez da posible den bakarra, eta, gainera, pitzatu egiten da. Ekonomiari nola edo hala eustea da, oraindik ere, jarduteko leloa. “Ez zaigu trantsizio-eredurik planteatu klima-aldaketan pentsatuta, ez da inoiz horretan pentsatu".
Energia fosilak mantentzeak oso egoera zailak biziko ditu. “Proposatutako trantsizio-ereduak arazo gehiegi ditu, eta, gainera, berandu iristen da. Ez da pentsa daitekeen eredu bakarra. Elektrizitatea ondo dago, baina apustua murriztea da planetaren erritmoetara egokitzeko".

Ukrainako gerra baino askoz lehenago bagaude energia-krisian. Petrolio eta gas konpainiek hirukoiztu egin zuten 1993tik 2014ra aztarnategi berriak bilatzeko inbertsioa baina 2014tik aurrera % 60 jaitsi dute. “Besterik gabe, ez dago planetan modu errentagarrian atera daitekeen petroliorik". Ez da azaldu, baina gertatzen ari dena da, eta, gainera, aurreikusteko modukoa zen. 1972tik zeuden horri buruzko ikasketak.

2014an, AEBetako energia-departamentuaren txosten batek munduko 127 konpainia handienen artean 100.000 milioi dolarreko urteko galerak zenbatu zituen 2011 eta 2014 artean, teknologia berriak eta abar gorabehera, aztarnategiak jada errentagarriak ez zirelako. Eta hori, upelaren batez besteko prezioa 120/upeleko maximo desiragarrien inguruko kotetan zegoenean.

Repsolek 2014an baino % 90 gutxiago inbertitzen du ustiategi berriak bilatzeko. Legedi berdearen erruz omen. Egia aitortuko balute, beren aktiboen balio-galera handia kontabilizatu beharko lukete beren liburuetan.

ELGEren mendeko Energiaren Nazioarteko Agentziak bi eskari- eta eskaintza-egoera posible ditu markatuta. Ustiategiak mantentze hutsaren kasuan, 2018an jada iragartzen ari ziren 2025erako 34 milioi upeleko desfasea. Historian inoiz ikusi ez den % 24ko jaitsiera. Agentzia horrek berak 2021eko txostenean, mantenimendu hutsarekin, 0 agertoki garbia sortzen du 2050ean, erregai fosilak berriztagarriekin eta elektrizitatearekin ordezteko ahalegin ikaragarriarekin. Litio ekoizpena 120 aldiz biderkatuko litzateke. “Inoiz gertatuko ez den ergelkeria da. Izan ere, asko kostatu da 2010. urtean 3 aldiz biderkatzea. Paperak dena jasaten du eta Excelak askoz ere gehiago".

Ekoizpen-puntak

Txosten berak adierazten zuen gas naturalaren ekoizpenak goren bat izango duela 2030a baino lehen “Nik 2025a baino lehen izango dela uste dut”. Petrolioarena 2018an gertatu zen. Inoiz ez da kopuru handiagorik lortuko, besteak beste, enpresak ez dutelako inbertitzen.

Petrolio-ekoizpena, hainbat prozesuren bidez konbentzional bihurtzeko lortzen dena barne, oso mugatua da. Maiatzean, LPEEk eguneko 150.000 upeleko igoera agindu zuen, eta ekoizpena 50.000 upel murriztu zuen. 2018ko datuekin alderatuta, ekoizpena % 50 jaitsi da eta % 20 jaitsiko da. Gobernuek egiten dutenaren araberakoa izango da dena. Aldaketa geologikoak, aldaketa klimatikoa inoiz serio hartu ez dugulako inoiz erreparatu ez ditugunak, direnak dira.

Petrolio konpainiek findegietan inbertitzeari utzi diote. Ohiko petrolioa erauzteko putzu tipikoak 2005ean geldiarazi ziren. Diesela hornitzeko arazoak 2015etik datoz, orduan jo baitzen goia, eta jaitsiera % 15ekoa da 2018tik. Berrogeita hamar bat herrialdetan hornidura-gabezia oso larriak daude Latinoamerikan, Afrikan eta Asiako hego-ekialdean. Hegazkinen kerosenoa falta egiten hasi da, eta horrek eragina izan du hegaldien prezioan.

Ikatzaren erauzketa 2019an iritsi zen lehen maximora, eta gero oszilatzen hasi zen. Geologikoki zabal liteke, baina faktore batzuek ia ezinezkoa egiten dute. Uranioko panorama askoz okerragoa da. Antonio Turielek zioenez, ez da aurreikusten 2019an emandako maximoa gaindituko denik. 2014ko AEAren kalkuluekin, “identifikatutako anomaliak” barne, uranio handia dagoela esaten den tokian, baina ikusteko dago, ekoizpena 2025era igo liteke, baina eskaera askoz handiagoa ere kalkulatzen zuten. “Errealitatea askoz okerragoa izan da. Produkzioak goia jo zuen 2016an, eta % 24 egin du behera".

Antonio Turielek galdera erretoriko bat egin zuen: zergatik daude geldituta Frantziako zentral nuklearrak % 50ean, korrosio-arazo baten ondorioz? Guztiak daude berrikuste-fasean hiru urte barru? Ironia alde batera utzi gabe, Turielek baieztatu zuen Nigerren uranioa lortzeko arazoak dituztela. Zergatik ditu Frantziak tropak Nigerren? Mundu honetan bizi gara! Mantentzen dugun bizimodua horrelako gauzetan oinarritzen da, baina eredu hau pikutara doa. Petrolioa 2005ean iritsi zen gorenera, ikatzarena 2019an, gasa hamarkada honetan iritsiko da eta uranioarena 2016an izan zen.

Kontua ez da dena bat-batean desagertzen dela, jaitsierak azkarrago edo arinago gertatuko dira, gauzak nola egiten diren kontuan hartuta. Energia ez-berriztagarriak gero eta gutxiago egongo dira erabilgarri. Trantsizioak % 100ean berriztagarriak izan behar du. Ez dago eztabaidarik. Baina horrek ez du esan nahi kontsumitzen dugun energiaren % 100 gastatzen dugun berbera denik.
Berriztagarriek muga asko dituzte. Antonio Turielek zioen: “Ez da publikoki adierazten, energia-sistemaren eta -gastuaren erritmoaren fikzioari eustea delako interesatzen dena”. Potentzial maximoa dute, material urrien menpe daude; horiek lortzeko energia fosilak erabiltzen jarraitzen da eta elektrifikazioaren arazoak agerikoak dira.

Elektrifikazioa eztabaida ireki batean dago. “Hasieran, esaten zen energía berriztagarriekin munduan sortzen den energiaren % 100era iristen garela, orain kontsumitzen duguna baino 4 aldiz gehiago, baina beste batzuek, nik bezala, uste dugu % 30-40koa izango litzatekeela. Baina argi dago kontsumoa gelditu behar dugula. Ezin dugu horrela jarraitu”. “Komeni da gogoratzea une honetan kontsumitzen dugun energiaren % 30 xahutu egin dugula. Sortzen dugun 30-40arekin nahikoa izango litzateke gizateria osoa hornitzeko".

Proposatutako trantsizio-ereduaren arazo larria da material urrien mende dagoela. Ez dago material hauen erreserbarik mundu osoak trantsizioa egin dezan: zilarra, telurioa, manganesoa, nikela, litioa edo kobaltoa, kobreaz ez hitz egiteagatik. AIk 2021eko txosten batean aitortu zuen hori, eta ELGAko herrialdeei gomendatzen die mismoak bil ditzatela, hau da, azal ditzatela. “Horrelako zekena da".

Antonio Turielek nabarmendutako beste arazoetako bat energia berriztagarriekiko eta fosilekiko mendekotasuna da. Elaborazio, garraio, instalazio eta abarren prozesu osoan, inork ez du lortu energia fosilik ez erabiltzea, hustubide bihur ditzake, eta ez energia berriztagarriko iturri. Autore batzuek energia fosilen hedapentzat jotzen dute. Zerbait egon behar du aerosorgailuen industria guztiek galerak izan dituztenean, Gamesak bezala. LG plaka fotovoltaikoen merkatutik erretiratu da.

Aipatzen ari garen sistema berriztagarri guztiek elektrizitatea erabiltzen dute. Baina elektrizitatea kontsumitutako energiaren % 20 baino ez da.  Ez da energia-iturri bat, energia kontsumitzeko modu bat baizik. “Ez dut ikusten posible denik Espainia % 40 baino gehiago elektrifikatzea”.

Antonio Turielek gogoratzen zuen 2008tik ez dela elektrizitatearen erabilera berreskuratu Espainian. Beste herrialde batzuetako kontsumoak geldituta daude edo behera egiten ari dira.

Nola finantzatu nahi dira energia horiek?

Eraldaketa horren inbertsioak zentzugabeak dira. Gorabehera politikoak alde batera utzita, energia voltaiko guztia kontsumituko al da? Ba al dago merkaturik eta zein preziotan? Turielek adibidetzat jartzen zuen Espainian mota horretako inbertsio olde guztia Next Generation funtsengatik egiten ari dela. Elektrizitate hori guztia Espainiako Sare Elektrikoan nola sartuko den ere ez dakigu. Energia elektrikoaren arazoa da nola kontsumitzen den.

Eta orain badirudi denok auto elektriko bat erosiko dugula.

Kontua da kontsumo-mailak eta berebiziko garrantzia duen manufaktura-sektorea mantentzea Espainian edo Frantzian, baina horren ondoriozko arazoak asko dira: kargatzeko puntuak, hirien kableak, baterien edukiera murriztua, beharrezko material debekatzaileak, etab.

Hidrogeno berdea bektore gisa.

Arazoa da ekoizpenaren zikloa oso garestia dela eta energia-galera handiak dituela. Irteera horrek ez zuen gehiegi konbentzitzen, eta Turielek, gasaren ekoizpena oso mugatua dagoela eta energia banatzeko sareetan ezinbestekoa dela kontuan hartuta, energia berriztagarriak jaitsi eta igo egiten baitira; egonkortasuna energia hidroelektrikoaren (iristen den tokiraino iristen dena) eta gasaren bidez baino ez dator.  Kontuan izanik hidrogenoak ez duela ordezkatuko, iragartzen zuen: "Arazo larriak egongo dira aurten bertan."

Beste trantsizio energetiko bat posible da.

Berriztagarriak aprobetxatzeko bitarteko batzuk ez dira elektrizitatean oinarritzen, eraginkorragoak dira, ez daude material gutxiren mende; inpaktu txikiagoa dute; giza eskalan funtzionatzen dute eta, gainera, tokiko aberastasuna sortzen dute, baina planetaren erritmoei jarraitzen diete eta ez dute etengabeko hazkundearen fikzioa ahalbidetzen. Iraganean tokiko enpresetan entseatu diren ereduak. Eguzki-energiarekin metala urtu daiteke eta biomasa behar bezala manipula daiteke. Andaluziak edo Extremadurak Euskal Herria ordezka dezakete altzairutegian. Arazoa da moderazioa eskatzen duela. Beste gizarte bat posible da. Espainiak zerealak ekoiztu ahal izango lituzke bere populazio eta abere guztientzat, ez txerri txabola bat mantentzeko Txinara esportatzeko.

“Gure bizi-mailari eutsi diezaiokegu beste bizimodu batekin, Espainian kontsumitzen den energiaren % 10 kontsumitzen badugu”. Birziklapena susta daiteke, jakinda ekonomia zirkularra utopia dela, baina espirala posible da eta leherketa demografikoari ere eutsi dakioke.