Bakterioak dira baldintza gogorretara egokitzearen adibide paradigmatikoa

Inguru sozialean, birusa jatorri duen pandemia honek eta bakterio batetik eratorritako beste batek berdin jokatzen dute. Bi kasuetan, mikroorganismo infekzioso bat dugu, gizabanako batetik bestera edozein bidetatik transmititzen dena. Infektatu egiten gara eta besteak infektatzeko plataforma gara.

Birulentzia-maila asko aldatzen da birusa edo bakterioa bada. Azken kasu horretan, antibiotikoak erabiltzen ditugu; birusen kasuan, antibiralak ditugu, baita geure gorputza eta immunitate-sistema ere.

Bakterio multierresistenteek eragindako infekzioen arazoa da, penizilina aurkitu zenetik normalean kontrolatuta izaten ditugun arren, antibiotikoekiko erresistente bihurtu diren bakterio patogenoak daudela.

Itziar Alkorta Calvo ikertzailea eta Euskadiko Ingurumeneko Antibiotikoen Erresistentzia Ikertzeko Sareko kidea da, eta bigarren urtez «Resistencia a antibióticos. Una visión One Health: personas y animales sanos y medio ambiente más seguro» Ikastaroa zuzentzen du. «Gaur egun, bakterio patogeno batzuk dauzkagun antibiotiko gehienekiko erresistenteak dira, multi‑erresistenteak eta baita pan‑erresistenteak ere, kasu isolatuetan zorionez, baina gero eta ohikoagoak dira».

Antibiotikoek huts egiten dutenean, erreserban ditugun beste batzuk erabiltzen dira, eta normalean erabiltzen ez direnak. Kasu batzuetan, ez dute balio infekzioari aurre egiteko, eta pertsona akabatu dezakete, sepsi orokorra eragiten diotelako. Bakterioek pazientearen gorputza erasotzen dute. «Ez da asko hedatzen den mehatxua, baina bakterio-infekzio bati aurre egiteko modu bakarra antibiotikoa da; aldiz, infekzio biriko batean, gizakiaren immunitate-sistemak asko du esateko». Itziar Alkortak Indian kutsatutako emakume baten kasua gogoratzen zuen, Estatu Batuetan 26 antibiotiko desberdinekin tratatu zuten eta hil egin zen. Bakterio pan-erresistente bat sartu zitzaion zauri batetik, eta ezin izan zion aurre egin.

Bakterioek eragindako infekzioetan ere beharrezko miaketak egiten dira. Ospitaleek zentroetan agertzen diren bakterio-agerraldi guztien jatorriari buruzko jardute-programa bat dute. Agerraldien, izan ditzaketen antzekoen eta infekzioaren jatorria uneoro jakin dezaketen erresistentzia arrunten geneen azterketa historikoa egiten da.

«Bakterioak dira lurrean duela 3.500 milioi urte baino gehiago agertu ziren lehen izaki bizidunak». Harrezkero, bizitza-estrategia bat izan dute etengabe irauteko. Estrategia horretan, beti komunitateetan bizi diren bakterioek antibiotiko naturalak sintetizatzen dituzte. Bakterio-komunitateak ditugu gure gorputzean edo lurrean. Beti komunitateak, eta ez bakterio isolatuak. Komunitate horietan, batzuetan, batzuek txoko bat hartu nahi izaten dute, baina beste bakterioekin harremanetan daude beti. Antibiotikoen bidezko harremanak dira, dosi txikietan edo dosi handietan, hiltzeko eta komeni zaien nitxo ekologikoa eskuratzeko. Horregatik ikasi dute antibiotikoekiko erresistente bihurtzen. «Gizakia ez da antibiotikoekiko erresistentzia horren erruduna, baina penizilina aurkitu ondoren, masiboki eta bereizi gabe erabiltzen hasi zen. Osasunaren egoera berri batera jauzi egin zen, baina antibiotikoak dosi oso altuetan erabiltzen hasi ziren, animaliei ematen hasi zitzaien gehiago gizentzen zirelako. Azken batean, orain daukagun ezagutzarik gabe hasi ziren jarduten». «Bakterioek hasieratik dakite mehatxuari aurre egiten. Bai patogenoak, bai patogenoak ez direnak, bai lurzorukoak, bai ingurumenean daudenak. Erresistentzia-geneak dituzte, eta erresistentzia hori daramaten geneak ere bai, eta horrela gertatzen da bakterio ez-patogenoek erresistentzia hori transmititzen dietela hala direnei. Antibiotikoen gure erabilera inkontzientearekin ekaitz perfektua sortzen ari gara planeta osoan».

Bakterioak dira baldintza gogorretara egokitzearen adibideak. Bakterioak planetako leku guztietan daude. Egoera horren aurrean, zientzia hainbat gauza bilatzen ari da, badakielako irtenbideak askotarikoak eta koordinatuak izan behar direla. Antibiotiko berriak bilatzen ari dira, baina lehendik ditugunak hobeto erabiltzea ere ikertzen ari dira. «Antibiotikoaren nanopartikulek, adibidez, eraginkortasun handiagoa izan dezakete. Bakteriofagoak ere aztertzen ari dira. Bakterioei erasotzen dieten birusak dira. Errusian egindako entseguen ondoren atzera bota zen ikerketa hau, eta orain laborategietara itzuliko da».

Beste ikerketa-ildo bat Itziar Alkortaren taldeak egiten duena da, eta bakterio batzuen eta besteen artean erresistentzia-geneak lekualdatzeko gaitasun hori etetea azpimarratzen du. Modu koordinatuan aplikatzeko irtenbide desberdinak dira.

Euskadiko Antibiotikoekiko Erresistentzia Ikertzeko Sarea duela 2 urte eratu zen, eta bertan 50 pertsonak parte hartzen dute 9 taldetan. Kimika analitikoko taldeak, mikrobio-ekologiako taldeak, bakterioen nitxoak bilatzen dituztenak ur-araztegietan, nekazaritzan, esnekietan, mikrobiologia klinikoan; klima-aldaketaren eragina eta bakterioen munduan duen eragina aztertzen duten taldeak, hala nola lehorteak erresistentzia-geneak handitzean, eta ingurumen-toxikologia aztertzen duten taldeak.

«Partzuergoaren helburua da antibiotikoen erresistentziari aurre egitea, “One Health: Una salud” izeneko ikuspegi batetik. Izan ere, arazo bati heltzeko, gizakien osasuna, animaliena eta ingurumenaren osasuna hartu behar ditugu kontuan».

Erresistentzien arazoari osotasunean heldu behar zaio; horregatik, ez du balio ospitaleetako bakterio patogenoei bakarrik heltzea, baizik eta haien jatorria ikertu behar da. «Duela bi urte Euskal Herrian helburu bera zuten 9 ikerketa talde aurkitu genituen. Euskampusen babespean, akordio bat sinatu genuen Neiker institutuarekin eta BC3rekin. 50 pertsona ziren; ikertzaileen, UPV/EHUko irakasleen eta bekadunen artean. Elkarrekin ikertzea, ikertzaile berriak prestatzea eta arazoaren berri gizartean zabaltzea eta kontzientziatzea dugu helburu. Antibiotikoekiko erresistenteak diren bakterioen arazo larria».