Notarioaren jarduteko modua aldatu egingo da, baina beharrezkoa izaten jarraituko du
Orain makina elektronikoekin idazten dugu, baina digitalizazioak ez dakar soilik informazioa erregistratzen dugun euskarria aldatzea, askoz sakonagoa den zerbait baizik: urruneko edozein informazio komunikatzeko aukera ematen du, munduko edozein tokitatik eta berehala, eta baita -eta hau oso garrantzitsua da- informazioaren prozesamendu mekanikoa ere.
Digitalizazioarekin, esanahi juridikoa duten interakzio-aukerak biderkatu egiten dira, bai eta zenbait prozesu mekanizatzeko aukerak ere. "Legelariak etorkizunean pentsatzen ari gara, berehalakoa ez bada ere, administrazio agintarien edo epaileen erabakiak makina batek hartzea. Algoritmoak erabaki juridikoak hartuko dituzte". Manuel González-Menesesek, Notariotzaren Kontseilu Nagusiko kide denak, horri buruz hitz egin zuen, "Seguridad Jurídica y Digitalización" UPV/EHUren Uda ikastaroan.
Etorkizun hurbilago batean, "Kontratu adimendunez" ari gara, non alderdiak hitzemandako prestazioak epaile baten esku-hartzerik gabe gauzatu daitezkeen, programa informatikoen bidez. Hori egingarria dirudi finantza-arloko kontratuei, swap-ei, aseguru-kontratuei eta abarri dagokienez.
Pandemiak bizkortu egin du jada martxan zegoen prozesua. Denok lehen aurrez aurre egiten genituen gauzak modu telematikoan egiten hasi gara. Eta zuzenbideak ezin du urrutiko elkarrekintza esperientzia baztertu. Posible al da notario-agiriak ematea, balio juridiko osoz, interesdunak fisikoki notarioaren bulegora joan gabe? Notarioak zer neurritan egiazta dezake, pantaila baten bidez, pertsona baten benetako nortasuna, gaitasuna eta adostasuna, sistema tradizionalarekin dituen berme berberekin?
Dokumentu baten osotasuna, manipulatu ez delako eta egilea pertsona batekin lotu daitekeelako segurtasuna paper-orri idatzi jakin batzuen eta haren eskuzko sinaduraren banakako materialtasunean oinarritu izan da sekularki. Gaur egun, teknologia digitalak segurtasun bera lortzeko beste tresna batzuk eskaintzen dizkigu (hashing algoritmoak edo fitxategi informatikoen laburpen-funtzioa, sinadura digitala), baina "notariook ez dugu soilik bermatzen dokumentuen osotasuna, pertsonen gaitasuna ere bermatzen dugu, negozioaren esanahiari eta ondorioei buruzko baimen informatu baten errealitatea, negozioak legezko arauekin duen adostasuna". Hala bada, beharrezkoa dirudi teknologiaren eta giza faktorearen arteko oreka aurkitzea. "Kontuan hartu behar da segurtasun-eskaria are larriagoa dela ingurune digitalean, urrutiko interakzioetan". "Digitalizazioak ez ditu notarioak jokoz kanpo uzten, baizik eta esparru berri honek beste presentzia bat eskatzen die."
Notario-funtzioa emateko modu berri horiei dagokienez, Gonzalez-Menesesek ohartarazi du notarioak bideokonferentzia bateko aldeak segurtasunez identifikatzea bezain garrantzitsua dela aldeek jakitea benetan notario baten aurrean jarduten ari direla. Horregatik, notarioaren eta herritarraren arteko elkarrekintza hori, hain zuzen ere, notario-korporazioak berak kontrolatutako plataforma eta aplikazio teknologiko seguruen bidez gauzatu behar da. Hori kontuan hartuta, Espainiako notariotza Portal Notarial del Ciudadano tresna garatzen ari da, besteak beste, bideokonferentziak ingurune seguru batean egin ahal izateko. Web orri bat izango da, notarioak eskaintzen dituen zerbitzu jakin batzuetara online sartzeko aukera emango duena, segurtasuna murriztu gabe.
Plataforma hori garatzen ari da ANCERT, notariotzaren enpresa teknologikoa, urte askotako esperientzia duena ingurune digitalean aplikazio seguruak diseinatzen eta kudeatzen. Baina, oraindik ere, lege-aldaketen zain gaude, ondorio juridikoak aitor dakizkion, esate baterako, web batean sartuta egiaztatzen den botere bati. "Une honetan ezin da sinatu urrutiko notario-balio juridikoa duen dokumenturik (pandemian zehar ahalbidetu ziren batzordeen notario-aktak izan ezik). Berrikuntza batzuek erregelamendu-erreformak behar dituzte, baina funtsezko gaiek Gorteek onartutako lege-mailako arauak beharko dituzte". Gonzalez-Menesesek gogora ekarri du duela 20 urtetik notario-dokumentuak formatu elektronikoan soilik formalizatzea ahalbidetzen duen arau bat promulgatuta dagoela, baina indarrean sartzearekin batera etenda dago.
Jatorrizko notario-dokumentuak paperean sinatu behar dira oraindik, baina balio juridiko osoa duten kopiak formatu elektronikoan egin daitezke. Gaur egun, inolako agiri fisikorik aurkeztu gabe ondasun higiezin bat erregistra daiteke Jabetza Erregistroan, edo sozietate bat Merkataritza Erregistroan, baina ezinezkoa da oraindik paperezko sinadurarik gabeko jatorrizko notario-agiri baliodun bat egitea.
Egia da segurtasun juridikoaren munduan zuhurrak izan behar dugula, baina 90eko hamarkadatik, Internet zabaldu zenetik, notariook oso kontziente izan ginen gure lana aldatu egingo zela. Gaur egun, gure herrialdeko notaritza guztiak sare batean lotuta daude, non dokumentu guztiak -haien kopia elektroniko sinesgarriak- segurtasun osoz zirkulatzen duten. "Herritarrekin segurtasun berarekin online elkarreragiteko urratsa falta zaigu."
Manuel González-Meneses jakitun da digitalizazioak mekanizazio- eta automatizazio-mundu batera garamatzala, eta horrek zuzenbidean eragina izan dezakeela. Esparru horretan, askok uste dute tresna teknologikoek, programek eta algoritmoek eragile eta profesional juridiko tradizionalak baztertu ditzaketela. Baina ohartarazi du automatizazio horrek arrazoi teknikoetan dituela mugak. Horri dagokionez, identifikazio biometrikoaren adibidea proposatzen du. Irisak edo hatz-markak pertsona bat identifikatzeko balio dute. "Baina nola lotu dezaket iris edo hatz-marka jakin bat urrutitik elkarreragiten dudan pertsona jakin batekin?" Ex post facto beti egiaztatu ahal izango da aplikazio edo plataforma baterako sarbidean erregistratuta geratu zen iris edo aztarna hori pertsona jakin bati zegokiola, baina, a priori, nola ezagutuko dut ordainketa online egingo diodan pertsonaren irisa? Norbaitek datu-base bat sortu beharko du informazio biometriko hori pertsona jakin batzuekin lotzeko (gaur egun, adibidez, kriptografia asimetrikoan edo gako bikoitzean oinarritutako sinadura elektronikoak publikoak daude. Eta subjektu edo erakunde batzuek ziurtatzen dituzte). Azkenean, erabiltzen den identifikazio-teknologia oso sofistikatua izan arren, pertsona fidagarri eta arduratsu batek bertan egon beharko du eta pertsona baten aurpegia ikusi beharko du datu biometriko bat erregistratzen duen unean, identifikatzeko.
Eta pixka bat haratago joanda, mekanizatu al daiteke zentzua?
Gure justizia-administrazioaren ohiko kolapsoa eta geldotasuna ikusita, erakargarria izan daiteke prozesu judizial jakin batzuk mekanizatzea. Oso ohikoak diren kasuei buruzko erabakiak, hala nola trafikoko arau-hauste jakin batzuei buruzkoak, automatizatu egin daitezkeela dirudi. IAk aurrera egin ahala, pentsatzekoa da erabaki gehiago makinei egoztea. Legelariok ezin dugu ahaztu epe luze eta ertainera ere. Baina hemen ere mugak daudela dirudi. Epaile baten epaiketak ñabardurak eta zentzua behar ditu. "Ez dut uste sen ona prozesatu daitekeenik, konputagarria izan daitekeenik". Bestalde, muga etikoak ditugu. Giza epaile baten esku-hartzerik gabe makina batek espetxera bidaltzeko aukerak gure duintasunaren aurka egiten duela iruditzen zaigu. Azken finean, eskubideak gizakien arteko elkarrekintza eta elkarrizketa izaten jarraitzean gure gizatasuna jokoan dagoela dirudi.
